Γράφει ο π. Μάρκος Γ. Φώσκολος.
Η σύνταξη ενός πλήρους ελληνικού Κτηματολογίου αποτελεί ένα ακόμα στόχο που δε φαίνεται πότε θα επιτευχθεί. Όχι μόνο είμαστε τελευταίοι μεταξύ των χωρών της Ενωμένης Ευρώπης και σ’ αυτόν τον τομέα, αλλά πηγαίνοντας από αναβολή σε αναβολή, που φαίνεται πως θα διαρκέσει ακόμα κάποια χρόνια, θα παραπεμφθεί η τελική σύνταξη και ολοκλήρωση του εγχειρήματος στις ελληνικές καλένδες. Πάντοτε, προς δόξα της γραφειοκρατίας και της διατήρησης της νομικής ανισότητας μεταξύ των πολιτών.
Όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Στην Τήνο, για να περιορίσουμε χρονικά και γεωγραφικά το θέμα μας, δηλ. την σύνταξη «εθνικού» τηνιακού κτηματολογίου, τα πράγματα δεν είχαν τον κακομοιριά του παρόντος. Υπήρξαν Κτηματολόγια στα οποία ήταν καταγεγραμμένες τόσο η κτηματική περιουσία του κράτους, όσο και οι ακίνητες περιουσίες μεγάλου μέρους των κατοίκων και που βασίζονταν σε αξιόπιστα έγγραφα ιδιοκτησίας. Ίσως να μην υπήρξε ποτέ μια πλήρης κτηματογράφηση του νησιού, όμως είχαν καταβληθεί προσπάθειες από τους αρχαίους χρόνους να συνταχθούν βασικά κτηματολόγια πάνω στα οποία θα μπορούσε να βασιστεί η εκάστοτε διοίκηση τόσο για την απονομή της δικαιοσύνης, όσο και για την εξασφάλιση των φορολογικών εσόδων.
*
Ας αρχίσουμε από την αρχαιότητα και τα τεκμήρια που έφτασαν ως εμάς.
Τις ημέρες αυτές γίνεται επίσης ευρύτατη διεθνής συζήτηση για την ιδιοκτησία και την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, τα οποία για μεγάλο χρονικό διάστημα ονομάζονταν «Ελγίνεια» από το όνομα του βέβηλου Άγγλου λόρδου Έλγιν, ο οποίος το έτος 1806 τεμάχισε γλυπτά από τα αετώματα, τις μετόπες, αλλά και τη ζωφόρο του Παρθενώνα, καθώς και από το Ερεχθείο, τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης και τα μετέφερε στο Βρετανικό Μουσείο (Λονδίνο). Λίγοι γνωρίζουν πως μαζί με αυτά τα κλαπέντα γλυπτά της Ακρόπολης, στο πλοίο του ο Έλγιν είχε συγκεντρώσει και διάφορα ακόμα αρχαιολογικά αντικείμενα από το πλιάτσικο που έκανε ο ίδιος και οι πράκτορές του σε όλη την Ελλάδα και βέβαια στα νησιά. Ανάμεσα σ’ αυτά, που θεωρούνται ως minora και για τούτο είναι και λιγότερο γνωστά, όπως είναι φυσικό, συγκαταλέγονται και κάποιες επιγραφές από την Τήνο, ιδιαίτερα μία μεγάλη που περιέχει κατάλογο ιδιοκτησιών. Άλλες είχαν βρεθεί στον γύρω χώρο από την Ευαγγελίστρια, αλλά και σε διάφορα σημεία του νησιού, που συγκεντρωμένες όλες μαζί δημιουργούν ένα σημαντικό Αρχείο για τις ιδιοκτησίες των τηνιακών της κλασικής ως επί το πλείστον εποχής. Το κείμενο των επιγραφών αυτών είναι σημαντικό για την τοπική ιστορία, αλλά εκτός από μια λατινική έκδοση που έγινε προς το τέλος του 19ου αιώνα (οι περίφημες Inscriptiones Graecae, XII/5), προσιτής και κατανοητής μόνο στους ειδικούς, παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό, ακόμα και σε ιστορικούς ερευνητές.
Οι επιγραφές αυτές, 47 τον αριθμό, από όσο γνωρίζουμε, συνταγμένες από το τέλος του 4ου π. Χ. αιώνα και μετά, αποτελούν ένα καταπληκτικό αρχείο αγορών και πωλήσεων ακίνητων στην Τήνο, με τοπωνύμια και με ονόματα κατοίκων, με μέτρα και σταθμά κλπ, που θα αποτελούσε και τη βασική πηγή για την κατάρτιση ενός κτηματολογίου. Για τον λόγο αυτό και οι επιγραφές αυτές καταγράφτηκαν σε μάρμαρο και όχι σε κάποιο περισσότερο εύθραυστο υλικό.
Να ξεκινήσει ο Δήμος Τήνου ένα αγώνα για την επιστροφή του πρώτου τηνιακού κτηματολογίου από το ομιχλώδες Λονδίνο στο ηλιόλουστο Αιγαίο; Το βλέπω και αυτό ομιχλώδες. Θα μπορούσε όμως κάλλιστα να προκηρύξει ένα διαγωνισμό με έπαθλο για μια σύγχρονη δημοσίευση των κειμένων των επιγραφών, πλουσιότατων σε πληροφορίες όχι μόνο για την Τήνο, αλλά και γενικότερα για τις οικονομικές και κοινωνικές δομές των Κυκλάδων.
Στα βιβλία του κ. Roland Etienne για την Τήνο υπάρχουν οι πρώτες βασικές πληροφορίες για αυτές τις επιγραφές.
Για τα μεσαιωνικά Κτηματολόγια της Τήνου, την επόμενη φορά…
