Γράφει ο π. Μάρκος Γ. Φώσκολος
Ο πρώτος περιηγητής που επισκέφτηκε την Τήνο και έγραψε κάποιες πληροφορίες γι’ αυτήν , ήταν ο φραγκισκανός μοναχός Χριστόφορος Buondelmonti. Πέρασε από όλα τα νησιά του Αιγαίου (το Αρχιπέλαγος) και από την Κρήτη και οι καταγραφές των νησιών σε συνδυασμό και με τους χειρόγραφους χάρτες κάθε νησιού, αποτελούν ιστορικό μνημείο για την ιστορία του Αιγαίου. Τα δυο του έργα, για το Αιγαίο και την Κρήτη έχουν δημοσιευτεί επανειλημμένα και οι χάρτες του επίσης, καθώς και ελληνικές αποδόσεις τους.
Ο Χριστόφορος Buondelmonti επισκέφτηκε την Τήνο στα 1420 και όπως ήταν φυσικό, αφού είχε να επισκεφτεί όλα τα νησιά του Αιγαίου, θα έμεινε στο νησί λιγοστές ημέρες. Από κατοίκους συνέλεξε κάποιες προφορικές πληροφορίες για το νησί, από τις οποίες κατέγραψε μόνο δυο, πέρα από τις αναφορές στους αρχαίους συγγραφείς, που είναι και λανθασμένες οι παραπομπές του.
Αφήνοντας τις άλλες λεπτομέρειες που άκουσε ο μοναχός, διατήρησε δυο
πληροφορίες, η μια μυθολογική για τη σωτηρία του νησιού από άγριους εισβολείς χάρι στις μαγικές ικανότητες μιας γυναίκας, που κατόρθωσε να διαλύσει το στόλο των εισβολέων με κάποιες κατάρες. Η δεύτερη λεπτομέρεια αναφέρεται και αυτή σε ένα ναυάγιο στα παράλια της Τήνου και πάλι, που δεν έχει καθόλου μυθικό χαρακτήρα, αλλά συνέβη πραγματικά. Ένα πλοίο (από τη Δύση, λέει το κείμενο του περιηγητή), που μετέφερε άλογα, ναυάγησε στα νερά της Τήνου και τα άλογα κατόρθωσαν και βγήκαν στη στεριά σώα και αβλαβή. Το πλοίο τσακίστηκε και πιθανόν να σώθηκαν οι ναυτικοί.
Τα άλογα βρέθηκαν ελεύθερα σε ένα νησί του οποίου το μεγαλύτερο μέρος δεν το καλλιεργούσαν και γρήγορα πλήθυναν. Πόσα ήταν αρχικά δεν γνωρίζουμε, αλλά ξέρουμε πως υπήρχαν ειδικά πλοία τότε που μπορούσαν να μεταφέρουν έως και 300 άλογα. Τα άλογα ήταν περιζήτητα σε περιόδους πολεμικών συρράξεων και οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Τούρκοι και Φράγκοι της περιοχής) φρόντιζαν να προμηθεύονται για το ιππικό τους, η παρουσία και οι επιθέσεις του είχαν καίρια σημασία στις μάχες.
Γνωρίζουμε από άλλες πηγές πως άλογα εκτρέφονταν τότε στην Πελοπόννησο και μπορούμε νόμιμα να υποθέσουμε πως προέρχονταν από εκεί και όχι από πιο μακριά, λαβαίνοντας υπόψη το πρόβλημα της διατροφής τους και των καιρικών συνθηκών. Αγοραστές θα μπορούσαν να είναι οι Βενετοί και οι Φράγκοι στα νησιά (ή και στο Νεγροπόντε) καθώς και οι Ιωαννίτες ιππότες στη Ρόδο και Κύπρο. Πιθανότερη αγορά ίσως ήταν η Μ. Ασία, όπου διάφορες τουρκικές φυλές και κρατίδια είχαν ανάγκη απ’ αυτά τα ζώα στις πολεμικές τους επιχειρήσεις.
Τα ελεύθερα άλογα στην Τήνο, βέβαια, πρώτον επέφεραν καταστροφές στις λίγες καλλιέργειες (κάτι όπως σήμερα τα κατσίκια…), ενώ το μεγαλύτερο μέρος έβοσκαν ελεύθερα στα δημόσια μεγάλα βοσκοτόπια που διέθετε το νησί. Οι κάτοικοι συνέλαβαν πολλούς απ’ αυτούς τους παράξενους και χαριτωμένους και συμπαθείς εισβολείς και όχι μόνο για δική τους χρήση στη γεωργία, αλλά και για εμπόριο στα γειτονικά νησιά.
Τότε, δηλαδή στις πρώτες δεκαετίες του 15ου αιώνα, η βενετική εξουσία δεν είχε εδραιωθεί στο νησί. Η βενετική κυβέρνηση άλλοτε υποστήριζε την ενσωμάτωση του νησιού στο κράτος της (όπως ζητούσαν οι κάτοικοι) και άλλοτε προσπαθούσε να ξεφορτωθεί δυο-τρία μικρά νησιά που είχαν περιέλθει από κληρονομιά στην περιουσία της, αλλά που δεν έφταναν τα εισοδήματά τους να καλύψουν καλά-καλά τα έξοδα της διοίκησης.
Τα άλογα μπορούσαν να είναι ένας πόρος! Θα μπορούσε να τα εμπορευτεί το
κράτος, αφού ήταν ασύδοτα και έβοσκαν και στα δημόσια βοσκοτόπια. Εδώ, όμως οι κάτοικοι δεν συμφώνησαν, επειδή ήθελαν να τα συλλαμβάνουν οι ίδιοι και να τα πουλούν για δικό τους λογαριασμό. Ο βενετσιάνος τότε, όπως και κάθε άλλη εξουσία στη θέση του, αποφάσισε να προσθέσει ένα επιπλέον φόρο στους κατόχους αλόγων και φοράδων και μάλιστα πολύ βαριά. Στον φόρο έδωσαν την ονομασία «θιμαΐτικο» (άγνωστης προέλευσης και ετυμολογίας). Να σκεφτεί κανείς, πως η φορολογία για ένα άλογο ή φοράδα διπλασίασε σχεδόν τη φορολογία που έπρεπε να πληρώσει ο κάθε ιδιοκτήτης του από άλλα εισοδήματα! Εκτός αυτού, το κράτος θα έπρεπε να μισθώσει υπαλλήλους που θα πήγαιναν τα άλογα σε άλλα νησιά για να τα πουλήσουν… Κάποια στιγμή, αυτή τη δουλειά αναγκάστηκε να την κάνει ο ρέκτορας του νησιού και αυτό δεν του άρεσε καθόλου.
Κάτω, βέβαια, από τέτοιες συνθήκες η συντήρηση αλόγων έγινε ασύμφορη και φαίνεται πως σχετικά γρήγορα εγκαταλείφτηκε η ιπποτροφεία και θα καταργήθηκε και ο φόρος. Μόνο η κρατική διοίκηση του νησιού διατήρησε πιθανόν μερικά για τις ανάγκες της και ίσως κάποιοι από τους φεουδάρχες για αμυντικούς, κυρίως λόγους.