Η παρέμβαση του Χρήστου Χρυσόπουλου (Συγγραφέα και Αφηγηματικού θεραπευτή) στην εκδήλωση «Υπερτουρισμός» (Καρδιανή Τήνου, 9/8/25)
Κατά τη διάρκεια του φετινού καλοκαιριού, εντός του πλαισίου των δράσεων που ξεκίνησαν με συνεργασία του Δήμου Τήνου, της Κοινότητας Καρδιανής και του Τηνιακού Εργαστηρίου Βιβλίου, προσκλήθηκε να διαμείνει στην Καρδιανή ο συγγραφέας Χρήστος Χρυσόπουλος και να διερευνηθούν τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε να ενισχυθεί η Κοινότητα μέσα από τα «εργαλεία» της αφήγησης.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ / Κοινότητα Καρδιανής Τήνου
Στάδιο ανιχνευτικής ποιοτικής έρευνας, Αύγουστος 2025
ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ — ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ — ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ
Η πρώτη είσοδος και οι αρχικές επαφές με τους ανθρώπους της Καρδιανής πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο 11-15/7/2025. Έγιναν δύο συναντήσεις (αίθουσα Αγ. Τριάδας και πλατεία Κιουράς) και αναπτύχθηκε ένας γόνιμος διάλογος με τους κατοίκους, ο οποίος (μέσα από την αφηγηματική σκοπιά) οδηγήθηκε με σαφήνεια και εγρήγορση στα ζητήματα, τις προκλήσεις και τις ανησυχίες που θρέφουν —κατά κύριο λόγο— οι μεγαλύτεροι σε ηλικία κάτοικοι, ταυτόχρονα με την επιθυμία τους να μην χαθεί ο πλούτος που θα μπορούσε να κληροδοτηθεί στην επόμενη γενιά. Παράλληλα βεβαίως με τους φόβους, τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην παρούσα χρονική περίοδο. Τέλος, γνωστοποιήθηκε στους παριστάμενους η επιδίωξη και συμφώνησαν να συμμετάσχουν σε προσωπικές συνεντεύξεις στις αρχές Αυγούστου.
ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
• Η λύση των κοινωνικών δεσμών
• Η απώλεια της έγνοιας/φροντίδας για τον τόπο (με τα δικά τους λόγια)
• Η αδιαφορία των νέων κατοίκων (που αγοράζουν σπίτια του χωριού)
• Η απώλεια του νερού
• Η οικιστική ανάπτυξη και ο τουρισμός
• Η ερημοποίηση
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΒΑΘΟΥΣ
Τον Αύγουστο (3-12/8/2025) πραγματοποιήθηκαν 23 ωριαίες, κατ’ ιδίαν συναντήσεις, στη διάρκεια των οποίων καταγράφηκε η προφορική μαρτυρία πουσχετίζεται με τα παραπάνω ζητήματα, μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις κάθε προσώπου.
• Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν με κοινό οδηγό συζήτησης, στις ενοριακές αίθουσες τηςΑγ. Τριάδας και της Κιουράς.
• Οι συνομιλίες ηχογραφήθηκαν με συναίνεση των συμμετεχόντων (πλην τεσσάρων περιπτώσεων, κατά τη διάρκεια των οποίων κρατήθηκαν χειρόγραφες σημειώσεις).
• Ο ερευνητής κατοικούσε στην Καρδιανή καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος (και ήταν σε επαφή με την κοινότητα διαρκώς).
• Ακολουθήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας ποιοτικής έρευνας σύμφωνα με την ESOMAR [https://esomar.org/codes-and-guidelines].
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΗ
Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα προέκυψαν από τις δύο ομαδικές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο (11-15/7), από συστάσεις συμμετεχόντων και από προσωπικές επαφές του συντονιστή κατά τη διαμονή του στην κοινότητα. Βασικό πρόσωπο επαφής, μέσω του οποίου προσκλήθηκαν και οι περισσότερες συμμετοχές, ήταν η πρόεδρος της Κοινότητας Καρδιανής, κυρία Μαρία Δελατόλα-Παγανέλη.
Στις συνεντεύξεις συμμετείχαν τρεις γενιές (ηλικιακές ομάδες: 16-40, 40-60, 60+), μόνιμοι κάτοικοι, σταθεροί επισκέπτες (κυρίως το καλοκαίρι), πρόσωπα με καταγωγή από την κοινότητα, πρόσωπα με άλλη καταγωγή.
ΠΡΩΤΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ – ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ
Οι αρχικές παρατηρήσεις με τη λήξη του προγράμματος, προτού γίνει απομαγνητοφώνηση και επεξεργασία των συνομιλιών, θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα ακόλουθα:
• Βασική αξία και ταυτότητα της κοινότητας είναι οι άνθρωποι και ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώθηκε η ζωή στην Καρδιανή και ο χαρακτήρας των Καρδιανιωτών.
• Σταθερές συναρτήσεις και χαρακτηριστικά είναι η αλληλεγγύη, η ανοιχτότητα, η αποδοχή, η αντίληψη της κοινής μέριμνας για τον τόπο. Τα χαρακτηριστικά αυτά, σε μεγάλο βαθμό,διατηρούνται ακόμα.
• Παράγοντες αλλαγής είναι: η μεταβολή του πληθυσμού, η περιστασιακή κατοίκηση, η γήρανση, η κυριαρχία του τουρισμού ως οικονομική δραστηριότητα, η ανοικοδόμηση, οι περιβαλλοντικές προκλήσεις (λειψυδρία, ερημοποίηση), η απώλεια τοπικής γνώσης και πολιτισμού. Τα περισσότερα πρόσωπα αντιλαμβάνονται τα παραπάνω ως κινδύνους. Διατυπώθηκαν όμως και αφηγήσεις που αντιλαμβάνονται αυτές τις αλλαγές ως μετασχηματισμούς, που θα οδηγήσουν σε μια νέα κοινότητα με διαφορετικά αλλά λειτουργικά χαρακτηριστικά ως προς τις νέες συνθήκες: «Θα είναι μια άλλη Καρδιανή που θα ζήσει διαφορετικά από ό,τι τη γνωρίσαμε εμείς».
• Η προσωπική ευθύνη αναγνωρίστηκε σχεδόν καθολικά (εκτός λίγων εξαιρέσεων) αλλά η δυνατότητα συλλογικής δράσης αναγνωρίστηκε ως δύσκολο να επιτευχθεί. Αποτέλεσε εκφρασμένη επιθυμία, αλλά όταν τέθηκε το ερώτημα πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί, δεν προσφέρθηκαν συγκεκριμένες προτάσεις ή παραδείγματα με αισιοδοξία εφαρμογής.
• Αποτέλεσε κοινή αντίληψη —και αποδεκτό μέλλον— ότι η Καρδιανή θα «ζει» κατά κύριο λόγο το καλοκαίρι και η πρόκληση είναι με ποιον τρόπο θα διαμορφωθούν οι συνθήκες διαβίωσής της ως κοινότητα παραθερισμού: επάρκεια νερού, αποχέτευση, στάθμευση, καθαριότητα, εστίαση, οικονομία κλπ. Τα περισσότερο ποιοτικά χαρακτηριστικά: δημόσιος χώρος, αισθητική, αρχιτεκτονική, ανθρώπινη συμπεριφορά, ηχορύπανση, αφίσεςκλπ., γίνονται αντιληπτά στο πλαίσιο των ανωτέρω (τουρισμός, επισκέπτες).
• Μολονότι δεν προέκυψε ως εκφρασμένος στόχος, προσδοκία ή θέληση, η προσέλκυση νέων μόνιμων κατοίκων θεωρείται επιθυμητή αλλά ανέφικτο να πραγματωθεί σε έκταση που θα μεταβάλλει τον χαρακτήρα της κοινότητας στο μέλλον.
• Εκφράστηκε η επιθυμία να καταγραφεί, να διασωθεί και να κληροδοτηθεί στη νέα γενιά η «μνήμη» της Καρδιανής (ιστορίες, συνήθειες, τοπόσημα, δεξιότητες, γλώσσα, αντιλήψεις, γνώση) αλλά το απόθεμα αυτό γίνεται αντιληπτό ως αποθετήριο καταγωγής και ταυτότητας («να μάθουν τα παιδιά μας τι ήταν αυτός ο τόπος») παρά ως δραστικό αγαθό για την επιδίωξη αλλαγών.
• Στην ερώτηση αν θα συμμετείχαν τα ίδια τα πρόσωπα σε μια συλλογική πρωτοβουλία που θα τους προτεινόταν ως ήδη σχεδιασμένη και θα τα τοποθετούσε σε καθορισμένους ρόλους με σαφείς στόχους και με πρόβλεψη του καθενός να προσφέρει σύμφωνα με τις ικανότητες και τη γνώση του (επαγγελματικές, εμπειρικές κλπ.) η απάντηση ήταν θετική (στο βαθμό που το επιτρέπουν οι προσωπικές συνθήκες καθενός προσώπου).
• Τα αγαθά που αναγνωρίστηκαν ως εφόδια για το μέλλον είναι: η φυσική ομορφιά, η φιλοξενία, η απουσία υπερβολών (με εξαίρεση το πανηγύρι).
• Τα εμπόδια που αναγνωρίστηκαν είναι: η απραξία, τα «πολλά λόγια», η απροθυμία, η απουσία κοινών αξιών.
ΣΤΟΧΟΙ – ΣΥΝΕΧΕΙΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Επιδίωξη είναι να γίνει η επεξεργασία των ηχογραφημένων συνομιλιών, να αποτυπωθούν σε μεγαλύτερη έκταση και πολυπλοκότητα τα ευρήματα και, ακολούθως, να συσταθεί μια ομάδα εργασίας (σε πρώτο στάδιο από τον πληθυσμό των συμμετεχόντων) η οποία θα διατυπώσει, θα σχεδιάσει και θα προτείνει στην κοινότητα άξονες δράσεων. Η λειτουργία της ομάδας είναι δυνατόν να επιτευχθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους με εργασία από απόσταση (συναντήσεις με τηλεδιάσκεψη) και σε συνεργασία με πρόσωπα που διαμένουν μόνιμα στην Καρδιανή (ή σε άλλασημεία στην Τήνο) τον χειμώνα.
