Γράφει ο π.Μάρκος Γ. Φώσκολος.
Δανείζομαι το θέμα της συνεργασίας του Μάρκου Παλαμάρη σε άλλη στήλη του Tinos-News για να συνεισφέρω και εγώ (συμπληρώνοντας με μια-δυο λεπτομέρειες;) στο σημαντικό πρόβλημα που άγγιξε… Της λειψυδρίας, νέας και παλαιάς στην Τήνο.
Θα μου επιτρέψει ο Μάρκος, όντας παλαιότερος στην Τήνο, δυο μικρές παρατηρήσεις, στην τηνιακή προφορά και διάλεκτο:
1. Όχι: «Τι θα γινούμε αμά δε βρεξ’;», αλλά «Ίντα θα γινούμι, άμα δε βρεξ’;».
2. «Σταλίζω»: πιστεύω από το ιταλ. Stalla που σημαίνει στάβλος, ο χώρος που κατέφευγαν τα ζώα ή ο χωρικός για να προφυλαχθούν από την ξαφνική βροχή ή τη ζέστη. Όσον αφορά τα ζώα, και για την περίπτωση ζέστης (βλ. το σχετικό λήμμα στην Wikipedia, όπου όμως η ετυμολογία αγνοείται). Βλ. και αντίστοιχο λήμμα στο Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, Μπαμπινιώτης κλπ.
*
Τα νησιά του Αρχιπελάγους των Κυκλάδων από πολύ παλιά υπέφεραν από το φαινόμενο της λειψυδρίας, όπως μαρτυρούν αναφορές της λαογραφίας μας, όπως έχει καταγράψει κάποιες απ’ αυτές ο Αλέκος Φλωράκης στο πολύτιμο βιβλίο του «Τήνος, λαϊκός πολιτισμός». Για λόγους συντομίας τις παραλείπω, παραπέμποντας στις σελίδες του για να μην μακρηγορώ.
Μια από τις προσπάθειες να λυθεί το πρόβλημα της λειψυδρίας, όταν ακόμα οι γεωργοί πίστευαν στη δύναμη του Θεού, ήταν να ζητήσουν την επέμβασή του στις δυνάμεις της φύσης με τελετές, προσευχές και λιτανείες στα χωράφια. Ίσως λίγο παγανιστικό και ειδωλολατρικό, αλλά υπήρχε ένα υπόβαθρο αυθεντικής πίστης. Σήμερα, βέβαια, αυτά δεν πολυϊσχύουν, αφού και η πίστη εξέλειπε, χειρότερα από το νερό, και τα χωράφια έχουν μετατραπεί σε οικόπεδα. Ούτε σπέρνει, ούτε θερίζει πια κανείς. Τώρα, αν ζητούσαμε από τον Θεό νερό, θα ήταν για να γεμίσουν οι πισίνες και για να κάνουν καλές δουλειές τα μεσιτικά γραφεία…
Ας πάμε στο τότε, που τα πράγματα ήταν πιο αυθεντικά και ειλικρινά.
Στις δεήσεις για τη λειψυδρία ή σωστότερα για την έλλειψη βροχής, η Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιούσε μια σύντομη καθιερωμένη δέηση στα χωράφια με λιτανεία και πολλά «Κύριε ελέησον». Δεν μαρτυρείται κάτι άλλο ιδιαίτερο.
Η Καθολική Εκκλησία, λιγότερο τυπική από την Ορθόδοξη, εκτός από μια σύντομη δέηση και την απαγγελία του Ροδαρίου, άφηνε και τη φαντασία των πιστών της να λειτουργήσει συνεισφέροντας και με το συναίσθημα στις ικετευτικές παρακλήσεις και λιτανείες. Μια τέτοια, ποιητική σύνθεση που ψαλλόταν στη λιτανεία ανά τους διψασμένους αγρούς ήταν και ο παρακάτω ύμνος, που τον είχε συνθέσει κάποιος πιστός ή κάποιος παπάς γύρω στο 1650 και έχει σωθεί ανάμεσα σε άλλους ύμνους στο παλαιό «Υμνολόγιο» των Καθολικών της Τήνου.
Υποψιάζομαι, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος για το μέλος που τον έψελναν. Το κείμενο είναι γραμμένο στα φραγκοχιώτικα, δηλαδή με λατινικούς χαρακτήρες, και εγώ το μετέγραψα, για μεγαλύτερη ευκολία του αναγνώστη, με ελληνικούς. Πρόκειται για ένα πολύ ωραίο κείμενο και πλούσιο σε εικόνες και ιδέες. Προς το τέλος προσθέτει και στοίχους αφιερωμένους στην Τήνο.
Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά για ένα άνθρωπο πίστης, που αγαπούσε τον τόπο του;
Ο Μάρκος Παλαμάρης, πιο ειδικός από μένα ως φιλόλογος, θα μπορούσε να μας πει κάτι παραπάνω;
1
Ω Κύριέ μου, εφταίξαμέ σου.
Και δίκαιον είναι, να μας παιδέψεις.
2
Αλλά λυπήσου, συγχώρησέ μας.
Σ’ τούτην την χρεία, βοήθησέ μας.
3
Βρέξε Θέ μου, για τ’ Όνομά σου.
Κάμε, σπλαχνίσου, τα πλάσματά σου.
4
Ας συγκρατήσει το έλεός σου
Τούτη την παίδα και τον θυμό σου.
5
Και πέψε δρόσον στη σβησμένη
Στη γη ετούτη, την διψασμένη.
6
Μην αποστρεφτείς τες προσευκές μας
Δες και λυπήσου, και απακουσέ μας.
7
Ιδέ τώρα και ιδέ πενήτες
Τους κοπιαστάδες, και φαμελίτες.
8
Ιδέ την πίστη, της Εκκλησιάς σου
Μην παρατήσεις, τα πλάσματά σου.
9
Ιδέ, λυπήσου και τον λαό σου
Κατά το μέγα, το έλεός σου.
10
Τα κρίματά μας κι οι αμαρτιές μας
Σε αναγκάσαν και ξέχασέ μας.
11
Δίκαιον είναι, τ’ ομολογούμε
Και το συμπάθιο όλοι σου το ζητούμε.
12
Συμπάθησέ μας, τα κρίματά μας
Και πέψε δρόσον στα πράγματά μας.
13
Πανελεούσα, ω Παναγιά μας,
Πάντα ας είσαι η βοήθειά μας.
14
Τούτον τον τόπο δες, και λυπήσου
Προς τον Υιό σου κάμε, δεήσου.
15
Βροχή να πέψει και να δροσίσει
Τη γη ετούτη να ξαραθυμήσει.
16
Ω Ταξιάρχη της προσευχής μας
Κάμε και φέρτη προς τον Σωτήρ μας.
17
Να ελεήσει, βροχή να πέψει,
Και την οργή του να μεταστρέψει.
18
Ω Ιωσήφ άγιε, ιδέ και λυπήσου
Τους εύλαβούς σου κάμε, σπλαχνίσου.
19
Κάμε ν’ αλλάξει δικαιοσύνη
Ο Σωτήρ μας εις σπλαχνοσύνη.
20
Άγιε Αντώνιε δε τον καημόν μας /////
Κ’ απόστισέ μας απ’ τον καημό μας.
21
Τούτην την χάριν για τ’ όνομά σου
Που γένει ο κόσμος στα θάματά σου.
22
Ω δωροφόρε Ξαβέριέ μας
Μέγα Φραγκίσκε βοήθησέ μας.
23
Ω πληγοφόρε Σεραφικέ μας
Μη μας ξεχάσεις, εγροίκισέ μας.
24
Ω μωρά! Κλαίτε προς τον Χριστόν μας
Μήνπως γροικίσει τον καημόν σας.
25
Να πέψει δρόσον, να μην χαθείτε,
Και πείναν, χρεία, να μην ιδείτε.
26
Βρέξε Θεέ μας, και Κύριέ μας,
Σ’ τούτην την χρείαν βοήθησέ μας.
27
Πανελεήμον, Θεέ λυπήσου
Τον οικτιρμόν σου, κάμε, θυμήσου.
28
Ιδέ τα μωρά, την αφτεσιά,
Και πέψε δρόσον, όχι φωτιά.
29
Αλί σε σένα Τήνο καημένη,
Άνυδρη νάσαι και παιδεμένη.
30
Τα κρίματά μας οπού πληθαίνουν
Και σ’ ανεγκάζουν και σε βαραίνουν.
31
Ω Δέσποινά μας, κάμε να πάψει
Τούτη την παίδα να μη μας κάψει.
32
Βάλε το χέρι το δυνατό σου
Να κατατάξεις τον μόνο Υιό σου.
33
Ως για τα πάθη και τον σταυρό σου
Ας κατατάξει και το θυμό σου.
34
Και αν δεν πάψει η αμαρτία
Ο Θεός μην πέψει και τη φωτία.
35
Να σε ρημάξει και να σε κάψει
Αν την οργήν του δεν την επάψει.
36
Ελεημοσύνη αν του γυρεύγεις
Πρέπει να πάψεις να νουν τον φτέγεις.
37
Αν είν’ και αλλάξεις, κι αυτός αλλάξει
Και αν την οργήν του την κατατάξει.
38
Ω Κύριέ μας, υπάκουσέ μας,
Και αφήνομεν τες αμαρτιές μας.
39
Ελεημοσύνη πανελεήμων
Δος το συγχώριο των αμαρτιών.
40
Τήνο καημένη και διψασμένη
Κάμε και σκέψου μετανοϊμένη.
41
Προς τον Θεό σου να σ’ ελεήσει
Σ’ τούτην την χρεία να σε σπλαχνίσει. /
42
Αφής τα πάθη, ζηλιές και φτόνο,
Ζητά συγχώριο με πλήσιο πόνο.
43
Και ο θεός σου τους στεναγμούς σου
Θέλει γροικίσει τους καημούς σου.
44
Να πέψει δρόσον, να σε δροσίσει
Να σ΄ ελεήσει, να σ’ ευλογήσει.
45
Πάψε Θεέ μου για τον Υιόν σου
Την παίδα και τον θυμόν σου.
46
Κύριε, ας φτάσουν εις το θρονί σου
Οι προσευκιές μας και μάς λυπήσου.
47
Ώσπερ λιβάνι, Κύριε, ας φτάσουν
Οι στεναγμοί μας, στην παρουσιά σου.
48
Αλί, Θεέ μας, δεν μας λυπάσαι;
Στην ώρα της κρίσης, να μας θυμάσαι.
Αμήν.
