«Ο κύκλος της φάβας στη Νησιωτική Ελλάδα» – Η φάβα της Τήνου στο Εθνικό
Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας
Αποτέλεσμα συνεργασίας της Εταιρείας Τηνιακών Μελετών και του Γεωπονικού
Πανεπιστημίου Αθηνών
Με ιδιαίτερη χαρά σας ανακοινώνουμε την Υπουργική Απόφαση που εγκρίνει την
εγγραφή του στοιχείου «Ο κύκλος της φάβας στη Νησιωτική Ελλάδα» στο Εθνικό
Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Η Εταιρεία Τηνιακών Μελετών σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Φυτογενετικών Πόρων
του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών υπέβαλε τον σχετικό φάκελο σε συνεργασία
με τους ακόλουθους τοπικούς φορείς και πρόσωπα:
Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων, Αγροτικό Συνεταιρισμό Ατσικής
Λήμνου, Δήμο Σκύρου, Αγροτικό Συνεταιρισμό Χώρας Αμοργού, Σύλλογο Καρσάνων
Λευκάδος, Κοινοτικό Συμβούλιο Καρυάς, στην Κάρπαθο με τον Μιχάλη Λεντάκη,
Μαρίνα Λεντάκη, Ρούλα Χουβαρδά-Παπαβασίλη, στη Λήμνο με την Αθηνά
Καβαλέρη, στην Τήνο με τον Νίκο Κων/νου Αλβέρτη και στη Νάξο με τη Λαβρία
Πρωτοπαπαδάκη.
Την πρωτοβουλία και τον συντονισμό της διαδικασίας είχε η καθηγήτρια Πηνελόπη
Μπεμπέλη, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Βελτίωσης Φυτών και Γεωργικού
Πειραματισμού και του Ινστιτούτου Φυτογενετικών Πόρων του Γεωπονικού
Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία μαζί με τους ερευνητές Ανδρομάχη Οικονόμου
και Ροίκο Θανόπουλο συντάξανε το δελτίο.
Η φάβα είναι πανάρχαιο έδεσμα που καταναλώνεται μέχρι σήμερα παραδοσιακά στα
περισσότερα νησιά του Ελληνικού χώρου. Παρασκευάζεται από σπασμένες
κοτυληδόνες σπερμάτων (σπόρων) οσπρίων που προέρχονται από τοπικές ποικιλίες
πέντε βοτανικών ειδών: 3 είδη λαθουριού, 1 μπιζελιού και 1 κουκιού. Οι αγρότες σε
κάθε νησί έχουν αναπτύξει την δική τους καλλιεργητική τεχνική και επεξεργασία
σύμφωνα με την τοπική παράδοση. Στην παραδοσιακή νησιωτική κοινωνία η φάβα
εντάσσεται στον καθημερινό όσο και στον εορταστικό διατροφικό κύκλο
δημιουργώντας μια ιδιαίτερη διατροφική κουλτούρα και περιβάλλεται από πλήθος
λεκτικών και συμβολικών πρακτικών. Η φάβα εξακολουθεί μέχρι σήμερα να
περιλαμβάνεται στην τοπική παραδοσιακή κουζίνα αλλά και στις σύγχρονες
γαστρονομικές συνθέσεις.
Στο νησί μας την Τήνο παραδοσιακά καλλιεργείται λαθούρι (Lathyrus ochrus) ή
μπιζέλι, τα οποία αναφέρονται συχνά αδιακρίτως ως «αρακάς» ή «[το] φάβα»,
καθώς και κουκί, από τα οποία παρασκευάζουμε τις φάβες μας. Παρότι ιδίως η
καλλιέργεια λαθουριού και μπιζελιού στην Τήνο έχει ατονήσει σε σχέση με το
παρελθόν, το μαγείρεμα της φάβας εξακολουθεί να πραγματοποιείται τόσο σε οικιακό
επίπεδο, όσο και στην εστίαση. Τα τελευταία χρόνια καλλιεργητής στο νησί μας
προσπαθεί να αναβιώσει την καλλιέργεια του λαθουριού εισάγοντας σπόρο από
άλλο Κυκλαδονήσι.
Η συνεργασία για την εγγραφή του στοιχείου αυτού αξιοποίησε τα ευρήματα για την
τηνιακή φάβα που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου για τον Γεωργικό
Πολιτισμό της Τήνου που υλοποίησε η Εταιρεία Τηνιακών Μελετών με την
επιχορήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού και τη συνεργασία του Γεωπονικού
Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η εγγραφή του κύκλου της νησιωτικής φάβας στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης
Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενισχύει την ορατότητα του πολιτιστικού πλούτου των
αγροδιατροφικών πρακτικών και συνηθειών που αναπτύσσονται και στην Τήνο. Η
Εταιρεία Τηνιακών Μελετών θα συνεχίσει τις προσπάθειές της να διασώσει και να
αναδείξει τις τοπικές παραδόσεις μας που αφορούν την φάβα, αλλά και άλλες
παραδοσιακές ποικιλίες και προϊόντα που διαμορφώνουν και προβάλλουν την
πολιτιστική και διατροφική μας ταυτότητα, μαζί με τους αγρότες και κατοίκους του
νησιού μας.
Τήνος, 14 Νοεμβρίου 2025
Για την Εταιρεία Τηνιακών Μελετών
Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.
Δρ. Θεόδωρος Χίου
