«ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΝΟ;»
[ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΕΝΑΝ ΤΙΤΛΟ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ]
Α΄ ΜΕΡΟΣ – ΠΡΩΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ
Ένας τίτλος δυσοίωνος. Παρά το ερωτηματικό του, έρχεται σαν απάντηση σ’ ένα προαπαιτούμενο ερωτηματικό, που δεν τίθεται ευθέως: «Θέλουμε τουριστική ανάπτυξη για την Τήνο;» Και μοιάζει να απαντά καταφατικά σ’ αυτό: «Ναι, θέλουμε τουριστική ανάπτυξη για την Τήνο και να ποια είναι αυτή».
Σαν να βρισκόμαστε μπροστά σε έναν υποχρεωτικό μονόδρομο. Ποιος Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας όρισε και διέταξε, όμως, ότι μόνο αυτός ο μονόδρομος υπάρχει για τον προορισμό μας;
Την ύπαρξη «μονόδρομου» τονίζουν το βοηθητικό ρήμα «είναι», το οποίο δηλώνει ύπαρξη, και το αναφορικό «που». Ο τίτλος της εκδήλωσης θα μπορούσε να κάνει και χωρίς αυτές τις δύο λέξεις και να είναι πιο απλός, πιο ειλικρινής και χωρίς ερωτηματικό: «Ποια τουριστική ανάπτυξη θέλουμε για την Τήνο».
Βέβαια, με την αντωνυμία «ποια», μετριάζεται κάπως η δυσοίωνη πρόβλεψη. Σαν να λέμε δηλαδή: «Θέλουμε την «άσπρη» και όχι τη «μαύρη», την «καλή» και όχι την «κακή», «τουριστική ανάπτυξη» για την Τήνο. Ο υπέρτιτλος «υπερτουρισμός» και η γραφική παράσταση του τερατώδους και τρομαχτικού κρουαζιερόπλοιου ενισχύουν αυτήν την εντύπωση του «μέτρου».
Μπορεί όμως κανείς να διακρίνει με ασφάλεια τον «σκέτο» «τουρισμό» από τον «υπερτουρισμό»; «Υπερτουρισμός», άλλωστε, είναι μια εντελώς αόριστη -και για το λόγο αυτό επικίνδυνη- έννοια. Και μήπως μπορεί κανείς να εμποδίσει τα κρουαζιερόπλοια να καταπλεύσουν και στην Τήνο και με ποιόν τρόπο; Ήδη την παραπλέουν ή την περιπλέουν κατά δεκάδες. Για τη διάκριση ανάμεσα στο «άσπρο» και στο «μαύρο», παραμονεύει η … αχρωματοψία. Και η διάκριση ανάμεσα σε «καλό» και «κακό» εμπίπτει στο χώρο της ηθικής και όχι ενός διαλόγου όπως ο σημερινός.
Β΄ ΜΕΡΟΣ – ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Αυτός ο δυσοίωνος τίτλος περιέχει, ωστόσο, όλα τα μέρη του λόγου και όλες τις λέξεις που εκφράζουν έννοιες, οι οποίες πρέπει να μας προβληματίσουν και να συζητηθούν σε βάθος χρόνου και με βαθιά γνώση και περίσκεψη.
Ας αρχίσω από το ουσιαστικό «ανάπτυξη»: Τι σημαίνει «ανάπτυξη»; Επιβίωση; Γρήγορο περιουσιακό πλουτισμό χωρίς πολλή δουλειά; Καλύτερες συνθήκες ζωής; Προκοπή και πρόοδο; Ψωμί, παιδεία, ελευθερία; Μόρφωση, καλλιέργεια, υγεία και κοινωνική πρόνοια; Κοινωνική δικαιοσύνη; Πώς εννοεί την ανάπτυξη η κάθε μία και ο κάθε ένας από μας;
Αφού καταλήξουμε στο τι είναι «ανάπτυξη», ας αναρωτηθούμε μετά για τον τουρισμό: Συμβάλλει, άραγε, πόσο και σε ποιους από όλους αυτούς τους τομείς;
Αλλά, ας προσέξουμε και το επίθετο «τουριστική» στο ουσιαστικό «ανάπτυξη». Για να συνυπολογίσουμε κάθε είδους ανάπτυξη: Γεωργική, κτηνοτροφική, μεταποιητική, χειροτεχνική, εμπορική, εκπαιδευτική, καλλιτεχνική, πολιτιστική γενικότερα και κάθε άλλη την οποία μπορούμε να σκεφτούμε. Και αφού τις συγκρίνουμε, ας προσπαθήσουμε να βρούμε ποιες ισορροπίες επιβάλλονται στη χώρα μας και σε όλον τον κόσμο. Και μετά να απαντήσουμε και στο ερώτημα: Ποια είναι η θέση που αρμόζει στην «τουριστική ανάπτυξη» στην Τήνο, μεταξύ όλων των άλλων «αναπτύξεων»;
Και ύστερα ας πάμε στο ρήμα «θέλω», σε πρώτο πρόσωπο πληθυντικού αριθμού («θέλουμε»): Εγώ, θέλω, εσύ θέλεις, αυτή ή αυτός θέλει. Και ποιοι είμαστε εμείς που «θέλουμε»; Όλοι; Ή θα χωριστούμε σε ομάδες και θα λέμε: Εμείς θέλουμε, εσείς θέλετε, οι άλλες ή οι άλλοι θέλουν; Και μετά θα συνθέσουμε μια ενιαία ομάδα ή θα αρχίσουμε αγώνα ποδοσφαίρου ή πόλεμο μεταξύ μας;
Και, τέλος, αυτό που είναι πρώτο απ’ όλα: το κύριο όνομα «Τήνος». Τι εννοούμε και τι καταλαβαίνουμε όταν λέμε «Τήνος»; Τιείναι η Τήνος για τον καθένα και την κάθε μία από μας; Πολλά από τα ανθρώπινα έργα και τα φερσίματα ανθρώπων που βλέπω σήμερα γύρω μου, πολύ λίγο μού θυμίζουν Τήνο. Και αν αυτά βλέπαμε στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν ήρθαμε εδώ για πρώτη φορά, δεν θα είχαμε αποφασίσει να κάνουμε αυτό που κάναμε, εδώ και όχι αλλού. Δεν κάναμε «το εξοχικό μας στην Καρδιανή», αλλά προσπαθήσαμε να κάνουμε «το σπίτι μας στην Καρδιανή».
Γ΄ ΕΝΑΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ – ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Κοντεύει να επικρατήσει στη συνείδηση των νεοελλήνων η εντύπωση ότι τα μνημεία στη χώρα μας στέκονται εμπόδιο στην «ανάπτυξή της». Εμποδίζουν, λένε, «έργα» και «δράσεις» που θα βοηθήσουν τον τόπο και θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας.
Ακούμε τέτοια (μεγάλα) λόγια συχνά στον δημόσιο διάλογο. Ο λαός, με τις σοφές παροιμίες του, μάς διδάσκει: «Λέγε, λέγε το κοπέλι, κάνει την κυρά να θέλει»!
Η αλήθεια όμως είναι ότι τα μνημεία, με την ύπαρξή τους και μόνο και με την «αντίσταση» που ορθώνουν μέσω αυτής, προσφέρουν πολλαπλάσιο όφελος στην ελληνική κοινωνία και όχι μόνο οικονομικό.
Γι’ αυτό, οφείλουμε να τα προστατέψουμε σαν τα μάτια μας και να τα αναδείξουμε με περηφάνια. Δείτε άλλωστε τι έχει συμβεί: Όπου σώθηκαν και αναδείχθηκαν τέτοια μνημεία, οι αρχικοί διώκτες τους ήταν οι πρώτοι που διεκδίκησαν δάφνες «σωτήρων».
Για το ερώτημα «τι είναι η Τήνος», λοιπόν, θα ήθελα να θυμίσω το παιδικό -ίσως- ποίημα του Ιωάννη Πολέμη, το οποίο είχα μάθει απ’ έξω στα χρόνια του δημοτικού σχολείου μου: «Τί είναι η πατρίδα μας».
Τώρα πια μεγαλώσαμε. Και μπορούμε να βάλουμε και τις φωνές (σε μεγάλους ή και σε νεότερους). Βέβαια, ο σοφός λαός διδάσκει πάλι: «στου κουφού την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα»!
Παρά ταύτα, θα επιμείνω μέχρι το τέλος. Όσο λυπημένος κι αν είμαι, χρειάζομαι την ελπίδα και, κυρίως, τις πεποιθήσεις μου για έναν καλύτερο κόσμο. Γι’ αυτό θυμάμαι και τις «Θερμοπύλες» του Κωνσταντίνου Καβάφη.
Εύχομαι με όλη μου την ψυχή να διαψεύσετε στην Τήνο την τελευταία παροιμία. Και να σώσετε τα λαγκάδια, τις ρεματιές και τις κορυφογραμμές της, μαζί με όλα τα μνημεία της. Και να τα αυγατίσετε. Έρχονται παιδιά και εγγόνια. Και χρειάζονται έναν τόπο για να επιστρέφουν σ’ αυτόν πάντα, περήφανα.
Απόστολος Σοφιαλίδης
Καρδιανή Τήνου
9 Αυγούστου 2025
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΔΥΟ ΠΑΛΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Επισυνάπτω το ποίημα «Τι είναι η πατρίδα μας» του Ιωάννη Πολέμη, για να το γνωρίσουμε ή να το θυμηθούμε όλοι, μαζί με το ποίημα «Θερμοπύλες» του Κωνσταντίνου Καβάφη. Και οι δύο έζησαν και έγραψαν την ίδια εποχή: Τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ού. Ο Πολέμης ήταν γείτονάς μας (με καταγωγή από την Άνδρο). Ο Καβάφης Αλεξανδρινός, από την πιο νότια στεριά της θάλασσάς μας (με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη).
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΑΣ
ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ
Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είν’ οι κάμποι;
Μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά;
Μην είναι ο ήλιος της, που χρυσολάμπει;
Μην είναι τ’ άστρα της τα φωτεινά;
Μην είναι κάθε της ρηχό ακρογιάλι
και κάθε χώρα της με τα χωριά;
κάθε νησάκι της που αχνά προβάλλει,
κάθε της θάλασσα, κάθε στεριά;
Μην είναι τάχατε τα ερειπωμένα
αρχαία μνημεία της χρυσή στολή
που η τέχνη εφόρεσε και το καθένα
μια δόξα αθάνατη αντιλαλεί;
Όλα πατρίδα μας! Κι αυτά κι εκείνα,
και κάτι που ‘χουμε μες την καρδιά
και λάμπει αθώρητο σαν ήλιου αχτίνα
και κράζει μέσα μας: Εμπρός παιδιά!
Ιωάννης Πολέμης
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Κωνσταντίνος Καβάφης
Απόστολος Σοφιαλίδης
(για την αντιγραφή)
Καρδιανή Τήνου
09.08.2025
